HET MAAG-DARMKANAAL

De lichamelijke gezondheid begint bij een gezond functionerend maag-darmkanaal. Dit is namelijk de plaats waar ons voedsel verwerkt en verteerd wordt. Het menselijk lichaam heeft namelijk een wonderbaarlijk en fascinerend spijsverteringsstelsel dat diverse voedingsmiddelen tegelijkertijd kan verwerken.

Als wij gezond en goed te willen eten, dienen wij iets van het spijsverteringssysteem af te weten. Het menselijk spijsverteringssysteem bestaat uit de mond, slokdarm, maag, dunne darm en dikke darm. Er zijn nog andere interne organen die onmisbaar zijn voor de maag-darmkanaal, namelijk de lever, pancreas, galblaas en speekselklieren.

De werking van het maag-darmkanaal

Normaal gesproken begint de werking van het maag-darmkanaal in de mond. Volgens dr. Paavo Airola begint het spijsverteringsproces zelfs al zodra wij het te consumeren voedsel zien(oogcontact) en/of ruiken (geur).

Tijdens het verteringsproces wordt het voedsel verkleind en vermengd met de spijsverteringssappen, die voor ons onmisbare spijsverteringsenzymen bevatten.

De mond

Zodra wij voedsel, bijvoorbeeld rijst of roti, in onze mond stoppen, begint het verteringsproces van zetmeel. De mond produceert speeksel tijdens het kauwen. Het speeksel bevat amylase, een enzym dat zetmeel afbreekt tot dextrines en maltose. Tevens houdt het speeksel de tong, mondholte en het gebit schoon.

Voedingsvezels als cellulose moeten verkleind worden door te kauwen. In het menselijk lichaam is geen enzym aanwezig dat hierop inwerkt. Daarom worden voedingsvezels onverteerbare koolhydraten genoemd. Als een cellulosebevattend product niet goed gekauwd wordt veroorzaakt het rotting, een opgeblazen gevoel en winderigheid. Een effectieve vertering begint dus door het eten langzaam te nuttigen en goed te kauwen. Gemoedsrust is onmisbaar voor een optimale vertering en is nodig om indigestie en flatulentie te voorkomen. Er wordt gezegd ‘beter een droog stuk brood met liefde en vrede erbij, dan een huis vol feestelijke maaltijden met twist en stress’.

Slokdarm

De slokdarm ligt tussen de mond en de maag. Deze maakt ritmische en golfachtige peristaltische bewegingen om het voedsel naar de maag te vervoeren. De peristaltiek wordt aangestuurd door het autonome zenuwstelsel.

De maag

De maag lijkt op een J-vormige spierzak die verschillende enzymen produceert. In de maag wordt het voedsel mechanisch verkleind tot heel kleine deeltjes. De maagwand produceert het hormoon gastrine. Gastrine stimuleert de secretie van diverse maagenzymen zoals pepsine die eiwitten afbreekt, zoutzuur (HCl) dat ongewenste bacteriën vernietigt en intrinsic factor die onmisb aar is voor de resorptie van vitamine B12. Voor de vertering en resorptie zijn de maagdarmbewegingen (peristaltiek) en de uitscheiding van pijsverteringssappen noodzakelijk. De maagontlediging verloopt stap voor stap. De dunne darm kan een grote hoeveelheid spijsbrij niet tegelijk verwerken. Daarom wordt de spijsbrij geleidelijk via de pylorus naar de dunne darm toe gebracht. Na een maaltijd duurt het gemiddeld 3 tot 4 uur voordat de maag leeg is. Als het voedsel veel vet (in olie, boter of margarine gebakken voedingsmiddelen) bevat, kan de maagontlediging 4 tot 5 uur lang duren.

De dunne darm

Gemiddeld bedraagt de lengte van een dunne darm van een volwassene ongeveer 7 meter.

De dunne darm bestaat uit drie delen: de twaalfvingerige darm (duodenum), de nuchtere darm (jejunum) en de kronkeldarm (ileum). De dunne darm begint bij de maaguitgang (pylorus) en loopt tot het begin van de dikke darm. In de dunne darm wordt de voeding verteerd, worden de voedingsstoffen opgenomen in het bloed en worden uiteindelijk de voedingsstoffen opgenomen in de cellen van het lichaam. De absorptie van voedingsstoffen wordt bevorderd door de aanwezigheid van gunstige darmbacteriën in de dunne darm. Deze darmflora is zeer belangrijk voor de gezondheid van de mens.

De dikke darm

De dikke darm is ongeveer 1,5 meter lang. Na het verteringsproces komt het voedsel hier aan (in de dikke darm). In de dikke darm, ook wel colon genoemd, wordt het spijsverteringsproces voltooid. De belangrijkste taak van de dikke darm is het resorberen van water en elektrolyten. Ontlasting is een afvalproduct van het verteringssysteem. Het bevat overgebleven gifstoffen, dode bacteriën, spijsverteringssecreties, cellulose en anorganische stoffen. De ontlasting wordt verzameld in het rectum, het laatste deel van de dikke darm. Er zijn diverse soorten bacteriën aanwezig in de dikke darm. Bepaalde bacteriesoorten vervullen gunstige functies voor het lichaam. Enkele soorten bacteriën produceren vitamines B en vitamine K, andere breken vezels af tot gassen en zuren en weer andere soorten beschermen het lichaam tegen bepaalde infecties. Residuen en onverteerd voedsel kunnen zich in de dikke darm ophopen. Bovendien schaadt een overmaat aan afval- en gifstoffen in de darmen de gezondheid. Het kan vergiftiging van het lichaam veroorzaken. Gifstoffen die tijdens het gistingsproces vrijkomen, passeren de darmwand en komen in de bloedbaan terecht. Bij chronische constipatie is de passagetijd van de stoelgang te lang doordat de zuurgraad, de pH, in de dikke darm te hoog is. Yoghurt bevat zuurproducerende bacteriën (Lactobacillus bulgaricus) en bevordert hierdoor niet alleen de zuurte in de dikke darm maar stimuleert ook de darmbeweging. Mensen die met obstipatie te maken hebben, worden geadviseerd dagelijks pruimen in combinatie met (magere) yoghurt te eten. Het spijsverteringskanaal wordt erdoor gerevitaliseerd. Een symptoom van darmrotting is halitose oftewel onwelriekende adem.

Maagdarmproblemen

Bij maag- en darmproblemen treden na het consumeren van voedsel talrijke onaangename symptomen op: buikpijn, maagzuur, misselijkheid, opgeblazen gevoel, buikkrampen, braken,
rommelende darmen, rotting, gasvorming en winderigheid. Uit onderzoek blijkt dat een glas lauw
water na de maaltijd een gunstig effect op het maagzuur heeft.

Een dagelijkse stoelgang is zeer belangrijk voor de gezondheid. Normaal gesproken doet een
maaltijd er ongeveer 2 dagen (48 uur) over om ons lichaam te verlaten. Meestal wordt obstipatie
veroorzaakt door te weinig lichamelijke beweging en/of te weinig vezels en vocht in de voeding. Een andere oorzaak is een niet goed functionerende lever (de galzouten). Alcohol en cafeïnehoudende dranken werken vochtafdrijvend, waardoor obstipatie kan verergeren.

Obstipatie

Volgens de ayurveda is één van de voornaamste ziekteoorzaken een verstoord spijsverteringssysteem door verkeerde leefwijzen, ongezonde voeding, voedingspatroon en opgekropte emoties, waardoor voedselresten (ama) zich ophopen en zorgen voor gistingsprocessen met als gevolg hiervan allerlei gifstoffen in het lichaam, die weer leiden tot diverse ziektesymptomen. Goede voedingsgewoonten en gezonde voeding zorgen voor een optimaal verteringssysteem, met als gevolg een optimale gezondheid. Kortom, een goede spijsvertering staat aan de basis van een goede gezondheid.

De stoelgang moet op natuurlijke wijze plaatsvinden, dus zonder het te forceren. De ontlasting wordt gestimuleerd door voldoende water te drinken en vezelrijke voedingsmiddelen te gebruiken. Ook wordt de stoelgang gestimuleerd door dagelijks yoghurt en andere zure melkproducten te consumeren en bewerkte producten te vermijden. Talloze studies hebben aangetoond dat
koolzuurhoudende frisdranken zoals cola, fanta en 7-up een negatief effect hebben op de dagelijkse stoelgang.

Vezels die voorkomen in dahl (peulvruchten), groenten, fruit en andere voedingsmiddelen, dienen afgebroken te worden. Dit gebeurt door het voedsel goed te kauwen. Als wij vezelrijke voedingsmiddelen niet goed kauwen, kunnen ze gasvorming, winderigheid, rotting en een opgeblazen gevoel veroorzaken.

Het is bekend dat voedingsvezels de stoelgang bevorderen en een positieve invloed hebben op de darmwerking. Er bestaat een verband tussen het gewicht van de dagelijkse stoelgang en de hoeveelheid voedingsvezels die per dag wordt gegeten. Door meer volkoren producten, fruit en verse groenten te eten, kan men de vezelinname sterk verhogen.

Als wij een vezelrijk dieet volgen, betekent dit niet dat wij meteen resultaat zullen krijgen. Indien er sprake is van langdurig gebruik van laxeermiddelen, dan is de spiertonus van de dikke darm verzwakt. Een dagelijkse stoelgang op natuurlijke wijze te verkrijgen heeft in dat geval zeker tijd nodig. Kortom, een vezelrijk dieet moet gecombineerd worden met voldoende waterinname en
dagelijks bewegen (minstens 30 minuten).

Gasvorming en maagzuurklachten

Gasvorming kan buikpijn en krampen veroorzaken. Bij constipatie of diarree komt vaak gasvorming (winderigheid) voor. De maag produceert zuur, dat een antibacteriële werking op het voedsel en vocht in de maag heeft. De binnenbekleding van de maag is beschermd tegen de inwerking van het zuur, maar er kunnen klachten ontstaan indien de maaginhoud terechtkomt in delen van het maag-darmkanaal die niet zuurbestendig zijn. Dit indien er teveel zuur wordt geproduceerd of als de zuurbestendigheid van de maag zelf is verminderd. De symptomen van maagzuur zijn o.a. een brandend gevoel met soms misselijkheid en zuuroprispingen. Overmatig gebruik van alcohol, koffie, zure en scherpe voedingsmiddelen zoals chutney en masala, en in olie gebakken voedingsmiddelen zoals bara, samosa, pakora en kebab, kunnen maagzuurklachten verergeren.

De volgende voedingsmiddelen kunnen winderigheid en gasvorming veroorzaken: koolsoorten, uien, prei, rauwe groenten en bonen. Bovendien kunnen combinaties van melkproducten en
vruchtensappen ook gasvorming veroorzaken. Niet alleen door voeding, maar ook door bezorgdheid, angst of stress kan gasvorming optreden.

Ziekte van Crohn

De ziekte van Crohn is een chronische ontsteking van de dunne of de dikke darm, met name gelokaliseerd in het laatste deel van het ileum (dunne darm) of in het colon (dikke darm). De meest voorkomende klachten zijn buikpijn, diarree, opgeblazen gevoel, moeheid gewichtsverlies. De oorzaak van ziekte van Crohn is niet bekend, maar stress en het roken van sigaretten verhogen de kans op het ontstaan van de ziekte van Crohn. Zowel erfelijke factoren als omgevingsfactoren kunnen een rol spelen bij het ontstaan van deze ziekte.

Colitis ulserosa

Dit is een chronische ontsteking van het slijmvlies in de dikke darm. Bekende klachten van colitis ulcerosa zijn buikpijn, diarree, niet kunnen ophouden van ontlasting en soms bloedverlies via de ontlasting. De oorzaak van de ziekte is onbekend, maar omgevingsfactoren en erfelijke factoren kunnen een rol spelen bij het ontstaan van deze ziekte. Het doel van voedingsadviezen bij colitis ulserosa is het handhaven van een goede voedingstoestand en het verlies van vocht, elektrolyten en ijzer aan te vullen. In principe mogen alle voedingsmiddelen geconsumeerd worden. Men dient grote maaltijden te vermijden en kleine porties wordt aangeraden. Verder wordt aanbevolen om de volgende voedingsmiddelen, die gasvorming bevorderen, te vermijden: koolsoorten, prei, ui, knoflook, spruiten, peulvruchten (dahl), bier, vis, eieren en koolzuurhoudende dranken. Een individuele dieetbegeleiding is zinvol om te voorkomen dat men allerlei producten en voedingsmiddelen gaat mijden uit angst voor buikkrampen en buikpijn. Bij complicaties moet de voeding aangepast worden.

Coeliakie (Glutenovergevoeligheid)

Coeliakie is een erfelijke ziekte waarbij er een intolerantie voor gluten (gliadine) is. Dit is een eiwit dat aanwezig is in tarwe, rogge, spelt, kamut en gerst. Coeliakie veroorzaakt een aantasting van het darmslijmvlies en darmvlokatrofie, waardoor malabsorptie ontstaat.

Coeliakie kan zich op elke leeftijd manifesteren. De diagnose kan worden ondersteund door
laboratoriumonderzoek met bepaling van anti-endomysium antigliadine antistoffen. Een glutenvrij dieet is zowel bij kinderen als volwassenen noodzakelijk. Bij kinderen met het syndroom van Down komt relatief veel coeliakie voor.

Een vroegtijdige diagnose van coeliakie is niet alleen belangrijk om een onnodige roeiachterstand te voorkomen maar ook in verband met de toegenomen kans op kanker.

Dat betekent dat gluten volledig uit de voeding verwijderd dient te worden. Coeliakie kan soms
fataal zijn, voornamelijk bij volwassenen met een ernstige vorm van deze aandoening. In plaats van voedingsmiddelen die gemaakt zijn van tarwe, gerst, kamut, spelt en rogge, moet men producten van maïs, rijst, boekweit, gierst, teff e.d. consumeren.

Prikkelbaar darmsyndroom (IBS)

Het prikkelbare darmsyndroom wordt ook wel spastisch colon of irritable bowl syndroom (IBS)genoemd. De oorzaken van het prikkelbare darmsyndroom zijn een abnormaal ontlastingspatroon, lactose-intolerantie, overgevoeligheid voor gluten (coeliakie), maligniteit, angststoornis of depressieklachten. De meest voorkomende klachten zijn buikpijn, buikkrampen, borrelingen, een opgeblazen gevoel, winderigheid en obstipatie. De klachten verminderen na de stoelgang. De voedingsadviezen bestaan uit het normaliseren van het voedingspatroon, voldoende lichaamsbeweging en de aanwezigheid van voldoende vocht en vezels in de voeding.

Lactose-intolerantie (Lactasendeficiëntie)

Koemelk bevat lactose (melksuiker), dat met behulp van het enzym lactase verteerd en geabsorbeerd wordt in het maag-darmkanaal. Bij een tekort aan lactase wordt lactose niet of onvoldoende verteerd en krijgt men last van misselijkheid, winderigheid, buikkrampen en diarree. Bij lactose-intolerantie is de mate van een lactosebeperkt dieet afhankelijk van de hoeveelheid lactose die men gemakkelijk kan verteren. Bij lactose-intolerantie worden melk en melkproducten beperkt tot een hoeveelheid waarbij men er geen last van heeft. Elke patiënt moet dat voor zichzelf uitproberen. Bij een lactosebeperking zijn er sojamelk en andere sojaproducten zoals sojayoghurt, sojavla, sojapudding, tahoe e.d.