In welvarende landen is de problematiek van overgewicht (en obesitas) de laatste jaren drastisch toegenomen.

Overgewicht (en obesitas) is één van de belangrijkste volksgezondheidsproblemen van dit moment.

Overgewicht ontstaat wanneer het lichaam edurende een langere periode niet alle energie verbruikt die het heeft opgenomen.

Het overschot aan energie wordt in het lichaam opgeslagen in de vorm van vet.

OVERGEWICHT

Het komt in Nederland voor bij circa 51% van de mannen en bij circa 42% van de vrouwen. Bij kinderen is bij 14,5% van de jongens en bij 17,5% van de meisjes sprake van overgewicht of zelfs van obesitas. Het aantal adolescenten met overgewicht neemt schrikbarend toe.

Uit onderzoek is gebleken, dat niet ontbijten hierin een rol speelt. Scholieren die ’s morgens niet ontbijten, zijn meestal dikker dan kinderen die dat wel doen. Het maatschappelijk belang van gezonde voeding is in dit verband steeds groter geworden. Er zijn verschillende synoniemen voor overgewicht zoals zwaarlijvigheid, dikte, vetzucht, corpulentie en adipositas.

Bij mensen wordt de mate van overgewicht aangegeven met de Body Mass Index (BMI), ook wel Quetelet Index genoemd: het menselijke lichaamsgewicht in kilogram gedeeld door de lichaamslengte in meters in het kwadraat. Daarnaast geeft de middelomtrek (buikvet) ook een duidelijke indicatie van zwaarlijvigheid. Het is belangrijk om af te vallen wanneer de middelomtrek:

• bij mannen 102 cm of meer is

• bij vrouwen 88 cm of meer is

De Body Mass Index is de best bruikbare maat voor overgewicht en obesitas. De Body Mass Index wordt uitgedrukt in kg/m2.

• Ondergewicht BMI < 18,5 kg/m2

• Normaal gewicht BMI 18,5 - 24,9 kg/m2

• Overgewicht BMI 25,0 - 29,9 kg/m2

• Obesitas BMI 30 kg/m2

Als wij onszelf wegen, dan wegen wij zowel de inwendige als de uitwendige organen mee.

Tabel

Gewicht van inwendige en uitwendige organen van een gemiddelde volwassene

Overgewicht brengt verhoogde gezondheidsrisico’s met zich mee. Naast lichamelijke problemen
zoals overbelasting van knieën, moeilijkheden met ademhalen en psychosociale problemen, hebben dikke mensen ook een verhoogde kans op het ontwikkelen van chronische ziekten. Men spreekt van het metabool syndroom als bij één persoon meerdere risicofactoren voor hart- en vaatziekten voorkomen. Bijvoorbeeld hypertensie, artrose, afwijkende vetgehalten in het bloed en een verhoogde nuchtere bloedglucosewaarde. Deze verhoogde bloedglucosewaarde ontstaat door een verminderde gevoeligheid van het lichaam voor insuline (een hormoon dat door de pancreas wordt gemaakt om de bloedglucosespiegel te reguleren). Het metabool syndroom is daarmee tevens een voorstadium van diabetes mellitus type 2. Bij volwassenen met overgewicht komt het metabool syndroom vaker voor dan bij kinderen.

Onderzoek heeft uitgewezen, dat overgewicht de kans op het metabool syndroom en bepaalde
vormen van kanker vergroot. Kortom, zwaarlijvigheid hangt samen met een cluster van de ziekten
hypertensie, diabetes, artritis, arteriosclerose, coronaire hartziekten en kanker.

De oorzaken van overgewicht

Er is niet één opzichzelfstaande oorzaak voor zwaarlijvigheid aan te wijzen. In ieder geval is
zwaarlijvigheid het resultaat van een verstoord energie-evenwicht.

Hoeveel energie iemand per dag nodig heeft, wordt grotendeels bepaald door de lichaamssamenstelling en de mate van lichamelijke activiteit.

Een overschot aan energie wordt in het menselijk lichaam opgeslagen in de vorm van vetweefsel.
Nu is de vraag waarom de één sneller mollig wordt dan de ander nog steeds niet helemaal duidelijk.
Hierbij kunnen enkele factoren van belang zijn: erfelijkheid, het niveau van het stofwisselingsproces
en de frequentie van lichaamsbeweging. Verschillende studies hebben aangetoond dat
psychologische, biologische, sociale, culturele en omgevingsfactoren de genetische risico’s kunnen
versterken, verminderen of helemaal uitschakelen.

Erfelijkheid kan een rol spelen, bijvoorbeeld wanneer het risico op overgewicht lager ligt dan 10%
als beide ouders een normaal of laag lichaamsgewicht hebben. Het risico op overgewicht ligt op
bijna 40% als één van de ouders overgewicht heeft en het risico bedraagt bijna 80% als beide
ouders te zwaar zijn.

Sommige mensen hebben meer trek in eten als ze zich onrustig, gespannen, ontevreden, somber,
verdrietig, alleen of eenzaam voelen. Bij sommige mensen verdwijnt de eetlust als zij zich onrustig,
verdrietig, alleen of gespannen voelen.

In het licht van de wetenschap wil ik hier een aantal oorzaken van zwaarlijvigheid uitleggen. De
natuurlijke processen hebben er de afgelopen eeuwen voor gezorgd dat onze voorouders energie
beter konden opslaan in het lichaam in de vorm van vetten in verband met hongersnood. Ons
voorouders waren jagers die al hun energie moesten stoppen in het zoeken naar de volgende prooi
(voedsel) en dus niet elke dag aten. Er is ondertussen veel veranderd, maar we hebben nog altijd
dezelfde genen. De huidige bewegingsarmoede is met name het gevolg van de gestage opmars van
automatisering, waardoor minder werkhandelingen nodig zijn en de motorisering van het transport
waardoor wij bijvoorbeeld minder lopen en fietsen. Nog een oorzaak is de toename van
mechanisatie van arbeid waardoor wij minder lichamelijk werk verrichten.

Talloze onderzoeken hebben aangetoond dat mensen met overgewicht meer zin hebben en meer
geneigd zijn om ‘s avonds te eten dan ‘s ochtends. Doordat ons sociale leven meestal ’s avonds
begint, is de avondmaaltijd belangrijker geworden terwijl het ontbijt en de lunch niet voldoende
aandacht krijgen.

Het valt op dat veel jonge mensen, na hun dertigste, te maken krijgen met overgewicht van
ongeveer 5 kg tot 10 kg, zonder een aanwijsbare verklaring. Het kan zijn dat er te weinig
groeihormoon uitgescheiden wordt in de hersenen, want normaal gesproken neemt de uitscheiding
tegen het dertigste levensjaar af. Naast verschillende werkingen in ons lichaam stimuleert het
groeihormoon het vetstofwisselingsproces en de spieropbouw in het lichaam. Naarmate de
uitscheiding van het groeihormoon afneemt, worden vetten ook minder snel afgebroken.

Bij afwezigheid van organische of geestelijke stoornissen dient de oorzaak van overgewicht in de
voeding gezocht te worden. Na de Tweede Wereldoorlog werden in de welvarende landen steeds
meer ‘duurdere’ lipiderijke voedingsmiddelen van dierlijke herkomst, ‘elegant’ wit brood en
geraffineerde suikers geconsumeerd. Het gevolg is dat de massale opname van kilocalorieën,
cholesterol en verzadigde vetten significant is toegenomen in deze landen.

In sommige delen van de wereld wordt, vanwege hun tradities en cultuur, zwaarlijvigheid nog
steeds als symbool van rijkdom, macht en schoonheid gezien.

In voorlichting ter preventie van zwaarlijvigheid wordt de nadruk gelegd op voldoende beweging,
verantwoorde voeding en het voedingspatroon. Voldoende beweging en matige hoeveelheden van
een gevarieerde voeding vormen enerzijds algemene uitgangspunten voor een gezond en
verantwoord gewicht en anderzijds specifieke uitgangspunten ter preventie van zwaarlijvigheid.

Effecten op de gezondheid

Diverse onderzoeken hebben aangetoond, dat schommelingen van het lichaamsgewicht door het
lijnen en weer in gewicht aankomen het risico van galstenen bij mannen verhogen. De Canadese dr. A. Hoffer heeft al in 1980 in zijn boek “Nutrients to age without senility” geschreven over
geraffineerde suiker als risicofactor voor dementie. Wie veel suiker of suikerbevattende producten consumeert, krijgt een tekort aan vitamine B1 (thiamine). Deze vitamine is immers essentieel voor de suikerstofwisseling. Wie overmatig alcohol drinkt, kan ook een vitamine B1 tekort krijgen. Mensen met (ernstig) overgewicht hebben een grotere kans om ziek te worden en vroegtijdig te overlijden.

Als er sprake is van overgewicht dan heeft dit in de meeste gevallen ook invloed op het
cholesterolgehalte en de bloeddruk. In het algemeen verhoogt overgewicht het risico op:

•  hart- en vaatziekten
•  hoge bloeddruk
•  hoge cholesterolgehalte
•  diabetes mellitus
•  galblaasziekten
•  maag- en darmkanker
•  borstkanker
•  rugklachten
•  gewrichtsproblemen bijvoorbeeld artrose in de handen, voeten en knieën,jicht
•  slaapstoornissen bijvoorbeeld snurken en ademhalingsproblemen,kortademigheid, 
    psychosociale klachten o.a. negatieve zelfbeeld, minder zelfrespect.

Onderstaande ziet u de top 5 ongezonde snacks

Het bewegen

Een Chinees gezegde luidt “als u 99 jaar oud wilt worden, dient u na elke maaltijd minimaal 100
stappen te lopen”. Door regelmatig te sporten verdwijnt het gevoel van moeheid.

Lichaamsbeweging heeft vele gunstige effecten op de gezondheid zoals sterke botten en een goed werkend spijsverteringssysteem. Het hart zuigt bloed op via de rechterkant en stuwt het weer naar buiten via de linkerkant. Het hart moet een geweldige klus klaren. Onder normale omstandigheden trekt het zich 100.000 keer per dag samen en zet zich evenveel maal uit, waarbij het hart maar liefst 18.000 liter bloed rondpompt. Als wij de pompkracht van het hart kunnen verhogen en tegelijkertijd het aantal malen kunnen verlagen dat het moet pompen, dan verhogen wij daardoor de efficiëntie en bedrijfstijd van het hart. Het complement van een gezonde en gebalanceerde voeding is adequate lichaamsbeweging. Om een optimaal energieniveau en optimale fitheid te bereiken en te behouden moeten we ons lichaam niet alleen voeden, maar ons ook inspannen. Regelmatig sporten verdrijft vermoeidheid, verlaagt de cholesterolspiegel, verbetert de hartfunctie en bevordert de stoelgang.

Door lichaambeweging is het gemakkelijker om het lichaamsgewicht op peil te houden. Bovendien maakt sporten het hart sterker. Door beweging wordt de kans op het hart en vaatziekten klein, blijven hart en vaten in goede conditie en worden de bloeddruk en cholesterolgehalte lager.

Iedere dag 30 minuten bewegen is voldoende voor de gezondheid. Wist u dat hardlopers over het algemeen een lagere bloeddruk hebben dan niet-hardlopers? Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat het regelmatig sporten dagelijkse stress en depressie verminderen. Dit gebeurt doordat sporten de uitscheiding van endorfine in de hersenen stimuleert.

Overzicht van verschillende lichamelijke activiteiten en energiegebruik

Met het sporten zou men rustig moeten beginnen. Het hart, de longen en de spieren moeten de kans krijgen om zich aan een grotere werkbelasting aan te passen. Wilt u graag beginnen met hardlopen, begint u dan eerst door gewoon wandelen. Vergroot stap voor stap de afstand van uw wandelingen en loop sneller. Daarna kunt u langzaam beginnen te hardlopen, waarbij u geleidelijk uw snelheid opvoert.

Mensen die totaal onbekend zijn met lichaamsbeweging dienen dit over een periode van 5 weken op te bouwen zoals hieronder aangegeven.

Wist u, dat de beste medicatie tegen vermoeidheid lichamelijke activiteit is, vooral wanneer u zich moe voelt? Door lichaamsbeweging aan het eind van een slopende dag voelt u zich weer frisser en fitter.